Quelle: De Wereld Morgen

Op stap met vluchtelingen die de oversteek waagden

2015 was een moeilijk jaar voor Griekenland. Bovenop de economische crisis werd het land vanaf de zomer geconfronteerd met een nooit geziene toestroom van vluchtelingen. 851 319 vluchtelingen en migranten maakten de oversteek van Turkije naar één van de dichtbijgelegen Griekse eilanden: Lesbos, Chios, Samos, Leros, Kos en Kalymnos.

Karen Del Biondo

Het overgrote deel komt uit Syrie (57 procent), Afghanistan (24 procent) en Irak (9 procent). Maar ook sommige migranten uit Marokko, Pakistan en Iran wagen hun kans. De meesten hopen in Duitsland, Zweden of Denemarken te geraken. Maar nu Europa en buurlanden hun grenzen beetje bij beetje afsluiten, blijven velen vastzitten onderweg. Omdat hun geld op is, of omdat ze het verkeerde paspoort hebben. Ik besloot de situatie van naderbij te bestuderen, in Athene en op Chios. En ook een steentje bij te dragen als vrijwilliger.

Chios

Bijna één op zeven van de vluchtelingen en migranten die in 2015 in Griekenland toekwamen, deden dat via het eiland Chios. Bij mijn aankomst is daar echter niet veel van te merken. De zee was de afgelopen dagen te wild en er zijn geen boten toegekomen. Even tijd om kledij te sorteren en ons op te maken voor drukke dagen. En die komen er. Alleen al op zondag 20 december komen 1 700 vluchtelingen toe. Samen met andere vrijwilligers probeer ik 12 uur aan een stuk droge kleren voor hen te vinden.

De noden van de vluchtelingen zijn hoog. Wanneer ze na een risicovolle vaart eindelijk Grieks grondgebied bereiken, zijn velen doorweekt tot aan hun knieën. Ze worden opgewacht door een reddingsteam dat hen voorziet van droge sokken en plastieken zakjes voor in hun schoenen. Om te mogen reizen naar Athene, moeten ze zich registreren. En dat kan een paar dagen duren. Ondertussen brengen ze de nacht door in één van de kampen. Velen slapen in het registratiecentrum Tabakika, dat duidelijk niet voor overnachtingen geschikt is. Het gebouw is volledig open, er zijn geen bedden en er zijn vermoedens dat er kans is op asbestbesmetting. Gelukkig wordt dat later tegengesproken door een onderzoek.

Alleen diegenen die geregistreerd zijn, worden toegelaten in het kamp ‘Souda’, waar ze in gesloten tenten kunnen slapen. Maar ook daar werden pas eind december bedden geïnstalleerd. Eten wordt niet voorzien in de door het VN-vluchtelingencommissariaat en NGO’s gerunde kampen. Daarvoor zorgen verschillende groepen lokale en internationale vrijwilligers.

De rol van Turkije

De vluchtelingen bereiken de Griekse eilanden via Turkije. Velen onder hen brachten er reeds jaren door alvorens de tocht naar Europa te ondernemen. Zo bijvoorbeeld Doraid, een jongeman uit Syrië. Hij nam deel aan de protesten tegen Assad en vluchtte naar Turkije toen het geweld uitbrak in 2011. Na vier jaar tevergeefs werk te zoeken, koos hij ervoor om verder te gaan naar Europa. Ondanks zijn diploma business administration kon hij geen werkvergunning krijgen in Turkije. Vluchtelingen krijgen er immers enkel tijdelijke bescherming.

De rol van Turkije in het hele migratieverhaal is op zijn minst dubieus te noemen. Yassine (fictieve naam), een Marokkaanse vluchteling die ik in een opvangtehuis in Athene ontmoet, is ervan overtuigd dat de smokkelaars de Turkse autoriteiten omkopen. Omdat de zee te woelig was, moest hij een week wachten in Istanbul tot hij kon vertrekken. Hij verbleef in een appartementsgebouw dat volledig bezet werd door wachtende vluchtelingen. Ze waren vrij om het gebouw te verlaten en te betreden. Toen ze uiteindelijk op zee waren, zagen ze op een bepaald moment een boot van de Turkse kustwacht naderen. De kustwacht maakte eenvoudigweg rechtsomkeer.

De recente deal tussen de EU en Turkije zou ervoor moeten zorgen dat minder vluchtelingen de oversteek naar Griekenland maken. In ruil voor 3 miljard euro, perspectief op visavrije toegang voor Turkse onderdanen en een heropstart van de onderhandelingen over de Turkse toetreding tot de EU, beloofde de regering-Erdogan onder andere om de Turkse kustwacht te versterken en om de toegang tot werk en publieke voorzieningen voor vluchtelingen te bevorderen. Velen stellen zich echter vragen bij de bereidheid van beide partijen om hun engagementen na te komen.

Migratie 2.0

Een van de eerste dingen die de vluchtelingen vragen, is waar ze hun smartphone kunnen opladen. Het internet en sociale media geven een nieuwe dimensie aan migratie. Op besloten Facebook-groepen vinden migranten de informatie die ze nodig hebben, inclusief contactgegevens voor de smokkelaars in Turkije. Andere groepen dienen om hen te lokaliseren als ze de Griekse eilanden naderen.

Op naar de Macedonische grens

Wanneer we met de ferry terug naar Athene vertrekken, zijn we niet de enige. Dagelijks reizen rond de 4000 vluchtelingen via de Griekse eilanden naar Athene. De kostprijs van het ticket, rond de 50€, moeten ze zelf betalen. Diegenen die niet meer genoeg geld hebben, kunnen alleen maar hopen dat het thuisfront hen het nodige geld overmaakt, of dat de hulpverleners het ticket betalen.

Bij hun aankomst in Athene reizen de meeste vluchtelingen direct door naar Idomeni, een klein dorpje aan de grens met Macedonië. Verschillende busmaatschappijen wachten hen op aan de haven van Piraeus. Een enkeltje Idomeni schommelt tussen de 25 en de 50 euro.

Een groep Afghanen vraagt de weg naar het Victoriaplein. Ik vraag hen waarom ze niet direct naar de Macedonische grens reizen. “No money” is het eenvoudige antwoord.

De wanhoop op het Victoriaplein

Het Victoriaplein in Athene is het verzamelpunt voor de onfortuinlijke vluchtelingen die wegens geldgebrek enkele dagen moeten wachten op hun vertrek richting Macedonië, of die misschien nooit zullen vertrekken. Macedonië heeft immers de grens gesloten voor iedereen die niet uit Syrië, Irak of Afghanistan komt. Families en kwetsbare groepen worden met veel geluk naar één van de vluchtelingenkampen gebracht, maar voor jonge alleenstaande mannen is er daar geen plaats. Zij brengen de nacht door op het plein, sommigen al wekenlang.

Ik praat met enkele van deze zogenaamde ‘economische migranten’. Ze zijn allemaal uit hun land vertrokken in de hoop op een beter leven. Een Iraanse jongeman vindt het onderscheid op basis van nationaliteit oneerlijk: “Zijn wij dan geen mensen?” vraagt hij me met tranen in de ogen. Bewust van zijn geringe kansen om de grens legaal over te steken, overweegt hij om met een smokkelaar mee te gaan. Rasheed uit Pakistan laat me zijn papieren zien: binnen een paar dagen is hij reeds een maand geregistreerd in Griekenland, vanaf dan is hij illegaal en kan hij opgesloten worden.

Youssef, een jonge Marokkaan, is reeds vier maal naar de Macedonische grens gereisd, maar moest telkens van een kale reis terugkeren. Zijn ouders hebben hem aangeraden om vrijwillig terug te keren. De beslissing valt hem duidelijk zwaar. Het heeft hem dan ook heel wat tijd en geld gekost om tot in Griekenland te geraken: met het vliegtuig tot in Istanbul, dan zo een 1000 euro voor de smokkelaar, en dan vier bustickets naar Idomeni.

Fort Europa

Voor migranten zoals Rasheed en Youssef belooft het alleen maar moeilijker te worden om Europa te bereiken. Onder druk van de EU heeft de Griekse regering immers beslist om haar grenzen beter te beveiligen. Frontex zal een grotere rol krijgen op de eilanden, zowel op zee als op de eilanden. Op verschillende ‘hotspots’ zal Frontex de vluchtelingen screenen: de ‘echte’ vluchtelingen zullen worden toegewezen aan verschillende plaatsen in Europa, de ‘economische’ migranten zullen direct gedeporteerd worden. Frontex zal daarbij autonoom kunnen optreden, waar het totnogtoe enkel technische bijstand verleende.

De economische migranten dreigen echter in gesloten centra terecht te komen, waar de toestand vaak erbarmelijk is. Yassine laat me een Youtube video zien van het gesloten centrum van Korinthe, waar enkele dagen voordien een dode gevallen was. Tweehonderd zogenaamde economische migranten wachten er op hun deportatie.

Terug in Brussel lees ik dat het nieuwjaarsvuurwerk wordt afgelast wegens de terreurdreiging. De terreuraanslagen van Parijs zijn geen goede zaak voor de vluchtelingen. Ik denk aan Doraid, die me erop wees dat Europa teveel aandacht schenkt aan de Islamitische Staat. Voor hem en zijn vrienden is noch Assad noch IS een wenselijke optie. En ik hoop dat ik toch een kleine bijdrage heb kunnen leveren aan een meer tolerante en solidaire houding tegenover de vluchtelingen. Happy New Year. Peace, Love and Joy.