Quelle: NRC | 13.12.2016

EU diplomatie draait overuren om de trek van Afrikaanse migranten naar Europa in te dammen. Maar zonder een plan die legale migratie mogelijk maakt, blijft Brussel migranten in armen drijven van de georganiseerde misdaad.

Bram Vermeulen

Het offensief is begonnen. Aan de vooravond van een EU-top met migratie hoog op de agenda, donderdag, zijn Europese diplomaten druk Afrikaanse landen te verleiden mee te helpen de trek van hun jeugd naar Europa te stelpen. De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders loopt voorop in de lobby om Afrikaanse hulp.

De nadruk bij deze ‘cash voor migranten’-diplomatie ligt op wat Afrika kan doen voor Europa: het terugnemen van uitgeprocedeerde asielzoekers en het thuishouden van een ongeduldige jeugd. Wat volgens mensenrechtenorganisaties én Europese diplomaten ontbreekt: een alternatief voor de diensten van de georganiseerde misdaad. „Ieder idee over het faciliteren van legale migratie ontbreekt”, zegt Iverna Mc Gowan, directeur van Amnesty International.

“Europese leiders vergeten dat hun kiezers niet zozeer bang zijn voor migranten, maar wel voor een ongecontroleerde instroom van duizenden die op bootjes arriveren. Dat kun je wettig regelen, maar wat ontbreekt is leiderschap.”

“Legale migratie was wel onderdeel van de Turkije-deal”, onderstreept Michel Arrion, de ambassadeur van de Europese Unie in Nigeria, een van de vijf eerste Afrikaanse landen waarmee de Europese Unie nu deals sluit. “De Europese Commissie heeft alleen het mandaat gekregen om de illegale migratie vanuit Afrika naar Europa te stoppen, maar niet om legale migratie mogelijk te maken”, zegt hij aan de telefoon vanuit de Nigeriaanse hoofdstad Abuja. “Dat is uiteindelijk aan de lidstaten om te regelen.” Nu geen van de lidstaten zich daaraan wil branden, blijft migratie het monopolie van de criminele netwerken die opereren in de Sahara en op de Middellandse Zee.

Miljarden in ruil voor opvang

Het idee dat Europa Afrikaanse regeringen betaalt voor het terugnemen of stoppen van migranten komt voort uit de EU-Afrika-top in Malta vorig jaar november. Daar werd het Emergency Trust Fund opgericht en 1,8 miljard euro beloofd aan Afrikaanse landen, in ruil voor samenwerking.

Ethiopië werd bijna honderd miljoen euro beloofd voor opvang van vluchtelingen. Soedan kreeg 40 miljoen euro voor de bouw van twee detentiecentra en de aanschaf van computers, scanners en auto’s voor de ambtenaren van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De EU belooft plechtig dat de uitgaven scherp in de gaten worden gehouden om te voorkomen dat de regering van Omar al-Bashir, verdacht van oorlogsmisdaden, het geld misbruikt. Ook Nigeria is geld beloofd voor het terugnemen van gedeporteerde asielzoekers, ook al zijn er in het land twee miljoen Nigerianen op de vlucht. “We besteden onze grenscontroles uit aan staten die op grote schaal mensenrechten schenden”, zegt Mc Gowan.

Koenders’ weekendje Sahel

Minister Bert Koenders keerde maandag terug van een weekendje Sahel waarin hij Mali en Niger bezocht, twee springplanken van de migranten op weg naar Europa. In Mali kreeg hij de toezegging van de regering in Bamako voor hulp bij de identificatie van illegale Malinese migranten in Europa en het terugnemen van uitgeprocedeerde asielzoekers. In Niger sprak hij in de hoofdstad Niamey met de president en de premier.

Hij en zijn team reisden niet door naar de stad Agadez, de smokkelhoofdstad van West-Afrika. In plaats daarvan gaf hij in de hoofdstad 1 miljoen euro aan de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), die teruggekeerde migranten opvangt. Smokkelaars in Agadez vertelden eerder aan NRC dat de overheid mede profiteert van de migratie door Niger. Politieagenten vragen bij wegversperringen om een commissie voor iedere migrant die passeert. “Zij moeten ook eten”, vertelden smokkelaars. Hun auto’s vol migranten worden op de weg naar Libië zelfs begeleid door een militair konvooi van het regeringsleger die de smokkelaars beschermt tegen bandieten.

Opstand van Toeareg-nomaden

De meeste mannen in Agadez werden actief in de smokkelindustrie na de opstand van Toeareg-nomaden tegen de regering in Niamey in 2007. Sindsdien wordt de stad door de regering en westerse ambassades aangemerkt als ‘rode zone’, een no-go area voor toeristen. Smokkelaars vertelden dat de instorting van de toeristenindustrie de directe aanleiding was voor veel voormalige gidsen om migranten naar Libië te gaan vervoeren. De val van de Libische leider Moammar Gaddafi in 2011, versneld door ingrijpen van de NAVO, betekende ook het instorten van de deal die Europese leiders hadden met de regering in Tripoli om migranten te stoppen.

Experts in de regio waarschuwen dat het stoppen van de smokkelindustrie levensgevaarlijke gevolgen kan hebben. “We hebben te maken met duizenden werkeloze jongeren terwijl in alle windrichtingen jihadistische bewegingen lonken: van Al-Qaeda, tot IS en Boko Haram”, zegt Giuseppe Loprette van de International Organisation for Migration in Niamey. “Iedereen heeft er belang bij dat dit land stabiel blijft.” Een diplomaat op een grote westerse ambassade in de hoofdstad zegt het nog duidelijker: “Het zou ongepast zijn om te zeggen dat migratie ons niet interesseert, maar veiligheid in deze regio heeft nu onze prioriteit.” Met zoveel risico’s op loer is het uitschakelen van de enige industrie die nog banen oplevert in niemands belang, behalve dat van Europese politici.