Schon seit über 5½ Jahren ziehen Hunderte Sans Papier der Gruppe ‚We are here‘ durch Amsterdam, schon dreißig Mal mussten die Aktivist*innen ihre Unterkunft wechseln. Mit Unterstützung der Besetzerbewegung haben sie immer wieder Häuser besetzt. Gerichtlich haben sie ihr Recht auf ein Dach über dem Kopf und Lebensmittel auch ohne Aufenthaltsgenehmigung durchgesetzt.

NRC | 08.12.2017

Al meer dan vijfenhalf jaar zwerven honderden ongedocumenteerde vluchtelingen van We Are Here door Amsterdam. Wat hebben ze bereikt?

Huib de Zeeuw

De gekleurde vlaggetjes aan het plafond zorgen voor nog een beetje sfeer in de voormalige kringloopwinkel aan het Zeeburgerpad in Amsterdam-Oost. Voor een kleine televisie zitten drie mannen zwijgend te kijken naar een Amerikaanse actiefilm. Achter hen, in de hoek van het pand, liggen tientallen opgestapelde matrassen.

Privacy is ver te zoeken voor de vijfentachtig veelal uitgeprocedeerde vluchtelingen die hier verblijven. Geen afgesloten ruimtes, grote ramen zonder gordijnen. Het is een noodoplossing. Anderhalve week geleden moest de groep, bekend onder de protestnaam We Are Here , vertrekken uit een gekraakt pand in Diemen. Het is de dertigste verhuizing in vijfenhalf jaar tijd.

„Nu zitten we hier in een gebouw met slechts twee wc’s en zonder douche”, verzucht Khalid Jone. De 34- jarige Soedanees is een belangrijk figuur binnen de groep. Als woordvoerder en organisator van vergaderingen probeert hij het moreel binnen de groep hoog te houden. „Het is moeilijk. We voelen ons zo machteloos in een land waar je niet bestaat zonder de juiste papieren”.

Het roept de vraag op wat de groep heeft bereikt na meer dan vijf jaar actievoeren. Dat hangt ervan af aan wie je het vraagt. Voor Busra Hussein Mohamud is dat een „normaal leven”. De 23-jarige Somalische kreeg in 2014 haar verblijfsvergunning, woont sindsdien in Amstelveen, werkt bij de McDonald’s en leert Nederlands op niveau 2. En zij is niet de enige. In totaal zijn er 99 verblijfsvergunningen verstrekt aan ‘uitgeprocedeerde’ vluchtelingen die in de afgelopen jaren deel uitmaakten van de We Are Here -groep. Dat is ruim een derde van het totaal.

Dat toont aan dat de term uitgeprocedeerd niet veel zegt. Aan het woord is asieladvocaat Maartje Terpstra. Zij hielp tientallen mensen van We Are Here bij een nieuwe asielprocedure. Terpstra benadrukt dat het een zeer gedifferentieerde groep is. „Zij hebben het idee ‘we zitten allemaal in hetzelfde schuitje’, maar ik kan ze alleen individueel helpen.”

Alsnog een verblijfsvergunning

Veel asielzoekers uit Jemen, Somalië en Soedan kregen alsnog een verblijfsvergunning wegens verslechterde veiligheidsomstandigheden in het land van herkomst. Daarnaast zorgde de massale aandacht voor de groep ervoor dat beter naar het asielverhaal werd gekeken.

Terpstra maakte dankbaar gebruik van extra onderzoek, uitgevoerd door VluchtelingenWerk Nederland en Amnesty International, dat diende als aanvullend bewijs voor de identiteit van haar cliënten.

Ook in de rechtszaal wonnen de belangenbehartigers van We Are Here. Door de actiegroep is er nu sprake van recht op onderdak en voedsel voor mensen zonder verblijfsvergunning.

Daarvoor was wel stevige kritiek nodig van het Europees Comité voor Sociale Rechten (ECSR) dat in 2014 oordeelde dat Nederland niet langer mag eisen dat illegalen pas in aanmerking komen voor opvang wanneer ze meewerken aan de eigen uitzetting.

Die uitspraak leidde bijna tot een kabinetscrisis. Uiteindelijk werd op gemeentelijk niveau een oplossing gevonden via de inrichting van de zogenoemde bed-bad-broodvoorziening. Elke gemeente kiest daarin haar eigen beleid.

In Groningen is er 24-uurs opvang, terwijl dit in Amsterdam alleen beschikbaar is voor de meest kwetsbare ongedocumenteerden. Voor de andere uitgeprocedeerde asielzoekers is er nachtopvang. Een woordvoerder van de gemeente Amsterdam spreekt over een „humanitaire ondergrens”.

Schending meest basale rechten

Volgens Savannah Koolen, die zich al meer dan vijf jaar als vrijwilliger inzet voor We Are Here, betekent dit het schenden van de meest basale rechten. „Het is heel sober en slaafs. Van de beveiliging krijg je tandpasta op je borstel; geef ze toch gewoon een tube. En wanneer je ongesteld bent krijg je drie maandverbandjes.”

Jone en de andere (tijdelijke) bewoners van het Zeeburgerpad willen niet elke dag de straat op worden gestuurd. „Het systeem wil ons vergeten. Gelukkig doen Nederlanders dat niet”, aldus Jone. Bijna zeventien jaar geleden ontvluchtte hij de genocide die plaatsvond in Darfur, West-Soedan. Lange tijd verbleef hij in Wassenaar, waar Jone werd geholpen door de plaatselijke kerk. Hij bekeerde zich tot het christendom; volgens de IND een manier om aan een verblijfsvergunning te komen. „Dat tast mijn waardigheid aan, dit is iets tussen mij en God.”

Zijn dochtertje van negen begrijpt niet waarom haar vader zo vaak moet verhuizen. „Hoe moet ik haar hier ontvangen”; Jone wijst naar de talloze plastic zakken die het levensverhaal dragen van mensen op zoek naar een normaal bestaan.

In de zomer van 2012 zette een groep van ongeveer 150 ongedocumenteerden vluchtelingen een tentenkamp op in een woonwijk in Amsterdam-Osdorp. Het vormde het begin van We Are Here.

De kraakbeweging hielp hen aan het eerste onderkomen, een leegstaande kerk (Vluchtkerk) in Amsterdam-West. Daarna volgden met hulp van krakers nog tientallen andere panden (Vluchtflat, Vluchtgarage). Vanwege de naamsbekendheid sloten meer ongedocumenteerden zich aan.

De groep heeft zich opgesplitst en woont op verschillende locaties. Ongeveer dertig vrouwen hebben een eigen pand; evenveel mannen, veelal van Eritrese afkomst, wonen ergens anders. Daarnaast zijn er veertig Ethiopiërs die een wooncontract hebben voor twee jaar. Verder is er nog een groep Somaliërs die door hun eigen netwerk wordt opgevangen.

Een onbekend aantal ongedocumenteerden slaapt ’s nachts in de buurt van het Centraal Station. Ook in andere grote steden als Den Haag en Groningen zijn We Are Here groepen.